КНІГІ ОНЛАЙН
Энцыклапедыя Культура Беларусі
У 6-і т. Т. 1.
Энцыклапедыя Культура Беларусі
У 6-і т. Т. 2.
Энцыклапедыя Культура Беларусі
У 6-і т. Т. 3.
Энцыклапедыя Культура Беларусі
У 6-і т. Т. 4.
Энцыклапедыя Культура Беларусі
У 6-і т. Т. 5.
481 ЯФРЭМАЎ зін з пачынальнікаў новай яўр. лры Мэндэле МойхерСфорым. Паводле перапісу 1897 у 5 бел. губернях было 1 202 129 Я. (14,1% усяго насельніцтва і 35,9% гар. насельніцтва). Лют. рэв. 1917 скасавала мяжу аселасці і абвясціла нац. раўнапраўе. М ногія Я. актыўна ўдзельнічалі ва ўсталяванні сав. улады. У 1921 мове ідыш быў нададзены статус дзярж. разам з бел., рус. і польск. Паводле перапісу 1926 у БССР прыжывала 407 тыс. Я. Былі створаны яўр. нац. адм.тэр. адзінкі — 19 местачковых і 3 сельскія Саветы. У 1920—30 дзейнічала яўр. бюро пры ЦК КП(б)Б, былі створаны яўр. секцыі пры СНК БССР, наркамаце асветы і інш. У 1920—30я гг. актыўна развівалася яўр. адукацыя і культура. Дзейнічалі пачатковыя і 7гадовыя школы, дзіцячыя сады, 3 яўр. педтэхнікумы (у Мінску, Віцебску, Гомелі), аддзяленні і секцыі ў тэхнікумах і ВНУ. У 1932—35 працаваў Інт яўр. пралетарскай культуры (на базе засн. ў 1924 яўр. аддз. Інбелкульта). У 1926 у Мінску створаны Дзярж. яўр. тэатр БССР, у 1929 — яўр. харавая студыя. Выдаваліся часопісы і газеты. Яўр. культура Беларусі дала свету такіх вядомых мастакоў, як З.Азгур, М.Шагал, Я. Кругер, Х.Суцін, С.Юдовін, Ю.Пэн, М.Аксельрод. Яўр. секцыя пры Саюзе пісьменнікаў Беларусі налічвала больш за 40 чл. (З.Бядуля працаваў у рэчышчы бел. культуры). У канцы 1930х гг. развіццё культуры і адукацыі Я. Беларусі, як і інш. нац. меншасцей, было згорнута. У Вял. Айч. вайну на акупіраванай тэр. Беларусі Я. падвяргаліся генацыду з боку ням.фаш. захопнікаў. Ганаровага звання «Праведнік народаў свету» ўдастоены больш за 350 грамадзян Беларусі, якія, нягледзячы на пагрозу смяротнага пакарання, ратавалі Я., часта рызыкуючы не толькі ўласным жыццём, але і жыццём сваіх дзяцей і блізкіх. Шмат Я. ваявала на франтах вайны ў Чырвонай Арміі, змагалася ў падпольным і партыз. руху. 3 канца 20 ст. пачала адраджацца яўр. культура Беларусі, ствараліся яўр. грамадскія і культ. аб’яднанні. 3 1991 дзейнічаюць Саюз бел. яўр. грамадскіх аб’яднанняў і абшчын, у які ўваходзяць аргцыі з 23 гарадоў, яўр. рэліг. абшчыны, аб’яднаныя ў Іўдзейскае рэліг. аб’яднанне, сінагогі. Найб. колькасцьЯ. пражывае ў Мінску, Гомельскай, Віцебскай і Магілёўскай абласцях, у абл. цэнтрах краіны, а таксама ў Баранавічах, Бабруйску, Мазыры, Пінску, Полацку. У 2002 створаны музей гісторыі і культуры Я. Беларусі, дзейнічае Мінскі яўр. абшчынны дом, працуюць нядзельныя школы, аматарскія маст. калектывы і ансамблі. Выдаюцца з 1992 рэсп. газ. «Авнв» («Вясна») у Мінску, з 1995 альманах «Мншпоха» («Сям’я») у Віцебску. Э.Р.Іофе. ЯФРЭМАЎ Алясандар Васільевіч (н. 1.5.1951, с. Салган Ніжагародскай вобл., Расія), беларускі рэжысёр, акцёр. Засл. дзеяч мастацтваў Беларусі (1999). Нар. артыст Беларусі (2011). Скончыў Усесаюзны дзярж. інт кінематаграфіі ў Маскве (1976). 3 1976 на к/студыі «Беларусьфільм». Адначасова з 1990 выкладае ў Бел. акадэміі мастацтваў (з 2001 праф.). 3 1991 маст. кіраўнік Тэатрастудыі кінаакцёра. У 2005—06 — генеральны дырэктар Нац. к/студыі «Беларусьфільм». Творчую манеру вызначае паглыблены псіхалагізм, дакладная распрацоўка сцэнічных характараў, беражлівае стаўленне да драматургічнай асновы, адчуванне рытму, стылю і аўтарскага светаўспрымання. Зняў маст. фільмы: «Вялікае каханне М.П. Чараднічэнкі» (1977), «Давай пажэнімся» (1982), «Экзамен на дырэктара» (1986, тэлефільм), «Наш чалавек у СанРэма» (1990), «Павадыр» (2001), «Дунечка» (2004), «Рыфмуецца з каханнем» (2006). Паставіў спектаклі: «Міленькі ты мой» М.Варфаламеева (1994, з У.Гасцюхіным), «Айседора. Танец кахання» паводле п’есы «Тры жыцці Айседоры Дункан» З.Сагалава і кн. «Мая споведзь» А.Дункан (1995), «Таленты і паклоннікі» А.Астроўскага (1996), «Філумена Мартурана» Э. Дэ Філіпа (1999), «Пігмаліён» Б.Шоу (2002) і інш. Здымаецца ў кіно («Падары мне святло месяца», «Скрыжаванне», «Пакуль нясуць ногі», «Да берага пятага акіяна», «Эйфарыя» і інш.). 482 СПІС СКАРАЧЭННЯЎ абл. — абласны агр. — аграрны аддз. — аддзяленне адм. — адміністрацыйны адм.тэр. — адміністрацыйнатэрытарыяльны аднайм. — аднайменны адукац. — адукацыйны амер. — амерыканскі англ. — англійскі аргцыя — арганізацыя арт. — артыкул археал. — археалагічны архіт. — архітэктурны; архітэктар (пры імю) асн. — асноўны аўтадарога — аўтамабільная дарога афіц. — афіцыйны б. — былы бел. — беларускі біягр. — біяграфічны біял. — біялагічны бка — бібліятэка буд. — будаўнічы быт. — бытавы в. — вёска (пры назве) в.а. — выконваючы абавязкі ваен. — ваенны вак. — вакальны ваяв. — ваяводства вер. — верасень візант. — візантыйскі вобл. — вобласць (пры назве) воз. — возера (пры назве) вул. — вуліца (пры назве) выд. — выданне (пры назве) выдва — выдавецтва выш. — вышыня (пры лічбе) выяўл. — выяўленчы вял. — вялікі Вял. Айч. вайна — Вялікая Айчынная вайна г. — горад (пры назве) газ. — газета гал. — галоўны ган. чл. — ганаровы член гар. — гарадскі гасп. — гаспадарчы гг. — гады (1920я гг.) геагр. — геаграфічны Герой Сав. Саюза — Герой Савецкага Саюза Герой Сац. Працы — Герой Сацыялістычнай Працы г.зн. — гэта значыць гіст. — гістарычны гл. — глядзі глыб. — глыбіня (пры лічбе) г.п. — гарадскі пасёлак (пры назве) Грамадз. вайна — Грамадзянская вайна грэч. — грэчаскі губ. — губерня гуманіст. — гуманістычны гумарыст. — гумарыстычны дакум. — дакументальны даўж. — даўжыня (пры лічбе) дзярж. — дзяржаўны др — доктар драм. — драматычны дыям. — дыяметр (пры лічбе) дэкар. — дэкаратыўны дэмакр. — дэмакратычны дэп. — дэпутат еўрап. — еўрапейскі ж. — жыхары (пры лічбе) жн. — жнівень 3 — захад заг. — загадчык засл. — заслужаны засн. — заснаваны (а) зах. — заходні зб. — зборнік (у адз. ліку, у мн. ліку — збкі) іл. — ілюстрацыя індывід. — індывідуальны інструм. — інструментальны інт — інстытут інш., і інш. — іншыя, і іншыя італьян. — італьянскі каап. — кааператыўны калект. — калектыўны камуніст. — камуністычны канд. — кандыдат кастр. — кастрычнік Кастр. рэв. — Кастрычніцкая рэвалюцыя кн. — кніга; князь крас. — красавік крыт. — крытычны к/студыя — кінастудыя кт — камітэт культ. — культурны к/фільм — кінафільм лац. — лацінскі лінгв. — лінгвістычны ліп. — ліпень ліст. — лістапад літ. — літаратурны літар. — літаральна літ.знаўства — літаратуразнаўства лра — літаратура Лют. рэв. — Лютаўская рэвалюцыя лют. — люты макс. — максімальны манумент. — манументальны маст. — мастацкі; мастак (пры імю) мед. — медыцынскі мемар. — мемарыяльны міжнар. — міжнародны мін. — мінімальны мінва — міністэрства (пры назве) міфал. — міфалагічны млн. — мільён 483 млрд. — мільярд муз. — музычны мульт. — мультыплікацыйны м/фільм — мультфільм мясц. — мясцовы н. — нарадзіўся навук. — навуковы навуч. — навучальны найб. — найбольш, найбольшы напр. — напрыклад нар. — народны нас. — насельніцтва (пры лічбе); населены (пункт) нац. — нацыянальны н.д. — навуковадаследчы невял. — невялікі н.ст. — новы стыль н.э. — наша (новая) эра ням. — нямецкі падп. — падпольны пал. — палавіна паліграф. — паліграфічны паліт. — палітычны пам. — памочнік парт. — партыйны партыз. — партызанскі пас. — пасёлак (пры назве) паст. — пастаноўка; пастаўлены(а) паўд. — паўднёвы паўн. — паўночны пач. — пачатак (пры лічбе ) паэт. — паэтычны Пд — поўдзень ПдЗ — паўднёвы захад ПдУ — паўднёвы ўсход пед. — педагагічны перыяд. — перыядычны пл. — плошча Пн — поўнач ПнЗ — паўночны захад ПнУ — паўночны ўсход політэхн. — політэхнічны польск. — польскі прам. — прамысловы прамсць — прамысловасць праф. — прафесар прафес. — прафесійны прац. — працоўны прт — праспект псеўд. — псеўданім псіхал. — псіхалагічны публіцыст. — публіцыстычны р. — рака (пры назве) рн — раён (пры назве) р.п. — рабочы пасёлак (пры назве) рас. — расійскі руб. — рублёў (пры лічбе) рус. — рускі рэаліст. — рэалістычны рэв. — рэвалюцыйны рэд. — рэдакцыйны; рэдактар рэж. — рэжысёр (пры імю) рэліг. — рэлігійны рэсп. — рэспубліканскі с. — сяло (пры назве) сав. — савецкі сак. — сакавік самаст. — самастойны сапр. — сапраўдны сатыр. — сатырычны сац. — сацыяльны сацыяліст. — сацыялістычны Св. — Святы с.г. — сельскагаспадарчы сімф. — сімфанічны; сімфонія (пры назве) скульпт. — скульптурны; скульптар (пры імю) слав. — славянскі снеж. — снежань спарт. — спартыўны спец. — спецыяльны с/с — сельсавет (пры назве ў адз. ліку) ст. — стагоддзе; станцыя (пры назве) стараж. — старажытны ст.ст. — стары стыль студз. — студзень стыліст. — стылістычны сусв. — сусветны танц. — танцавальны таўшч. — таўшчыня (пры лічбе) тва — таварыства т.зв. — так званы традыц. — традыцыйны тыс. — тысяча; тысячагоддзе тэарэт. — тэарэтычны тэатр. — тэатральны тэр. — тэрытарыяльны; тэрыторыя тэхн. — тэхнічны тэхнал. — тэхналагічны У — усход укр. — украінскі унт — універсітэт усх. — усходні у т.л. — у тым ліку факс. выд. — фасімільнае выданне фалькл. — фальклорны фантаст. — фантастычны фаш. — фашысцкі фіз. — фізічны філал. — філалагічны філас. — філасофскі фп. — фартэпіяна франц. — французскі фт — факультэт харэагр. — харэаграфічны царк. — царкоўны цэнтр. — цэнтральны ч. — частка (пры лічбе) чал. — чалавек (пры лічбе) час. — часопіс чл. — член чл.кар. — членкарэспандэнт 484 чыг. — чыгунка; чыгуначны чэрв. — чэрвень шыр. — шырыня (пры лічбе) эканам. — эканамічны экз. — экзэмпляр (пры лічбе) эксперымент. — эксперыментальны эстр. — эстрадны этнаграф. — этнаграфічны юрыд. — юрыдычны яўр. — яўрэйскі НДІ — навуковадаследчы інстытут ПТВ — прафесійнатэхнічнае вучылішча РСДРП — Расійская сацыялдэмакратычная рабочая партыя РУП — рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства СВК — сельскагаспадарчы вытворчы кааператыў СДК — сельскі Дом культуры (пры назве) CM — Савет Міністраў СМІ — сродкі масавай інфармацыі СНД — Садружнасць Незалежных Дзяржаў СНІД — сіндром набытага імунадэфіцыту чалавека СП — сумеснае прадпрыемства СССР — Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік АБРЭВІЯТУРЫ СШ — сярэдняя школа (пры лічбе) ТАА — таварыства з абмежаванай адказнасцю ААН — Арганізацыя Аб’яднаных Нацый ААТ — адкрытае акцыянернае таварыства АН — акадэмія навук АПК — аграпрамысловы комплекс АСК — аўтаматызаваная сістэма кіравання AT — акцыянернае таварыства АЭС — атамная электрастанцыя БВА — Беларуская ваенная акруга БДУ — Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт БЕЛТА — Беларускае тэлеграфнае агенцтва БРСМ — Беларускі рэспубліканскі саюз моладзі БССР — Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка ВА — вытворчае аб’яднанне ВДНГ — Выстаўка дасягненняў народнай гаспадаркі ВІЧ — вірус імунадэфіцыту чалавека ВКЛ — Вялікае Княства Літоўскае ВНУ — вышэйшая навучальная ўстанова ВРК — ваеннарэвалюцыйны камітэт ГДК — гарадскі Дом культуры (пры назве) ДЮСШ — дзіцячаюнацкая спартыўная школа ДПУ — Дзяржаўнае палітычнае ўпраўленне ЗАГС — запіс актаў грамадзянскага стану ЗАТ — закрытае акцыянернае таварыства КДБ — Камітэт дзяржаўнай бяспекі КПБ — Камуністычная партыя Беларусі КП(б)Б — Камуністычная партыя бальшавікоў Беларусі КПЗБ — Камуністычная партыя Заходняй Беларусі КПСС — Камуністычная партыя Савецкага Саюза КСМЗБ — Камуністычны саюз моладзі Заходняй Беларусі КУП — камунальнае ўнітарнае прадпрыемства ЛКСМБ — Ленінскі камуністычны саюз моладзі Беларусі МАЗ — Мінскі аўтамабільны завод МНС — Міністэрства па надзвычайных сітуацыях МТЗ — Мінскі трактарны завод НАН — Нацыянальная акадэмія навук НВА — навуковавытворчае аб’яднанне УП — унітарнае прадпрыемства ФАП — фельчарскаакушэрскі пункт ЦВК — Цэнтральны выканаўчы камітэт ЦК — Цэнтральны Камітэт ЦСУ — Цэнтральнае статыстычнае ўпраўленне ЮНЕСКА — Арганізацыя Аб’яднаных Нацый па пытаннях адукацыі, навукі і культуры ЮНІСЭФ — Дзіцячы фонд Арганізацыі Аб’яднаных Нацый СКАРАЧЭННІ Ў БІБЛІЯГРАФІЧНЫХ АПІСАННЯХ апубл. — апублікаваны выд. — выдадзены (а); выданне вып. — выпуск нап. — напісаны, напісана т. — том, тамы у суаўт. — у суаўтарстве АДЗШКІ ВЫМЯРЭННЯ г — грам га — гектар гадз — гадзіна °C — градус Цэльсія кг — кілаграм км — кіламетр л — літр м — метр мін — мінута % — працэнт с — секунда сут — суткі т — тона